काठमाडौं ।

अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगका आयुक्त राजनारायण पाठकले घूस उठाउन राजधानीको तीनकुनेस्थित एक घरमा ‘अखडा’ खडा गरेको खुलासा भएको छ ।

पाठकले निजामती प्रशासनका केही व्यक्तिलाई त्यहाँ राखेर विभिन्न पक्षसँग मोलमोलाइ गर्ने र रकम उठाउने गरेको अख्तियार उच्च स्रोतले जनायो।

‘उहाँका बारेमा अनेक गुनासा आएपछि हाम्रो सुरक्षाकर्मीको टोलीले केही समय निगरानी गरेको थियो,’ अख्तियार स्रोतले भन्यो, ‘उनीहरूले विभिन्न व्यक्तिलाई धम्क्याउने, रकम उठाउनेलगायत काम गरिरहेको खुल्यो । केही कर्मचारी हाम्रो निगरानीमा छन् ।’ उक्त अखडामा तीन व्यक्तिले काम गरिरहेका थिए।

तीमध्ये एक जना नापी विभाग र अर्का त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा कार्यरत छन् । तेस्रो व्यक्ति नापीका पूर्वकर्मचारी हुन् । शैक्षिक प्रमाणपत्रमाथि छानबिन चलेपछि उनले राजीनामा दिएका थिए । ‘आयुक्त पाठकको इसारामा चल्ने उनीहरूले तराईका ८ जिल्लामा १० हजार रुपैयाँदेखि ५ लाखसम्म उठाउँदै गरेको भनी बारम्बार हामीकहाँ उजुरी परेको छ,’ स्रोतले भन्यो, ‘उनीहरू हाम्रो उच्च निगरानीमा छन् ।’

सम्पर्कमा आएका विमानस्थलका तीकर्मचारीले आफूले पाठकलाई चिनेको र उनीसँग बारम्बार भेट भएको स्विकारे । ‘हाम्रो नाता पर्छ त भेटघाट उठबस भइहाल्छ नि,’ उनले कान्तिपुरसित भने, ‘उनका नाममा मैले कुनै गडबड गरेको छैन । प्रमाणित भयो भने नेपाल छाडेर गइहाल्छु ।’ उनले आफू ९ महिनादेखि बिदामारहेको बताए । नापी विभागमा कार्यरत अर्का कर्मचारीले

भने, ‘मैले कसैको सियोसम्म लिएको छैन। मलाई तपाईं जथाभावी आरोप नलगाउनुस् है, ठीक हुँदैन ।’

अख्तियार स्रोतका अनुसार पाठकले उनीहरूलाई तराईका विभिन्न जिल्लामा नियमित स्थलगत रूपमा पठाई स्थानीय तहका कर्मचारीसँग रकम उठाउने गर्थे । अख्तियारमा परेका केही उजुरीमा यसबारे संकेत रहेको एक उच्च कर्मचारीले बताए । ‘स्तर हेरेर १० हजार रुपैयाँदेखि ५ लाखसम्म उठाउने गरेका थिए,’ उनले भने, ‘खुद्रा तहमा रकम उठाउन उनीहरूलाई प्रयोग गर्ने अनि ठूला व्यक्तिसँग आफैं सक्रिय हुने पाठकको स्वभाव थियो ।’

ठूलालाई आफैंले

पाठकको टोलीले पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालयका उपकुलपति घनश्यामलाल दासलाई नियमित रूपमा धम्क्याएर आफ्नो स्वार्थमा काम गराएको स्रोतले बतायो ।

आयुक्त पाठक बारम्बारको दबाबका कारण उपकुलपति दास उनका भाइ शुभनारायणलाई पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालयको विज्ञान संकायको डिन बनाउन बाध्य भएका थिए । ‘पाठकले भाइमार्फत अनेक स्वार्थपूर्तिका काम गरिरहे,’ अख्तियार स्रोतले भन्यो, ‘बेलाबेलामा घरमै बोलाएर भ्रष्टाचारको मुद्दा चलाइदिऊँ भनेर समेत अनेक दबाब दिइरहेका थिए ।’

त्रिभुवन विश्वविद्यालयको चिकित्साशास्त्र अध्ययन संस्थानका पूर्वडिनहरू डा. राकेश श्रीवास्तव र विमल सिन्हासमेत आयुक्त पाठकबाट पीडित रहेको स्रोतले बतायो । पाठकले गत वर्ष नेपाल मेडिकल काउन्सिलका अध्यक्ष डा. धर्माकान्त बाँस्कोटा र रजिस्ट्रार डा. दिलीप शर्मामाथि समेत आफ्नो स्वार्थका विषयमा निर्णय गराउन दबाब दिएका थिए । अख्तियार स्रोतले भन्यो, ‘केही मेडिकल कलेजका सम्बन्धन र कोटामा उनको विशेष रुचि थियो ।’ रेल विभागका महानिर्देशक बलराम मिश्रलाई समेत उनले घरमै बोलाएर धम्क्याउने र मोलमोलाइ गर्ने गरेको सूचना अख्तियारसम्म पुगेको थियो ।

२ वर्षअघि आयुक्त पाठकले डीएसपी दानबहादुर कार्कीलाई पनि घरमै बोलाएर धम्क्याएका थिए । नाकाबन्दीका बेलामा दुगड समूहको खानेतेलको कालोबजारी प्रकरणमा छानबिन अघि बढेको थियो । बानेश्वर प्रहरी वृत्तमा कार्यरत डीएसपी कार्कीलाई आयुक्त पाठकले घरमै बोलाएर प्रलोभन देखाएका थिए । एक उच्च प्रहरी अधिकारीका अनुसार उनले कालोबजारको मुद्दा अघि नबढाउन र त्यसबापत ‘आफ्नो भविष्य सोच्न’ सुझाव दिएका थिए ।

‘तपाईंको काठमाडौंमा घर छैन भने मिलाउनुस्, एउटा छ भने दुइटा बनाउनुस्,’ पाठकको भनाइ उद्धृत गर्दै एक उच्च प्रहरी अधिकारीले भने, ‘मुद्दा लगाउने, अरूलाई दु:ख दिने ढंगले अघि नबढ्नुस्, सबैलाई सहयोग गर्नुपर्छ ।’ पाठकलाई अख्तियारका आयुक्त बनाउन पहल गर्नेमा पूर्वप्रधानन्यायाधीश रामकुमार प्रसाद शाहसमेत थिए तर पछि उनैका एक नातेदारसँग पाठकले रकम मागेका थिए ।

पछि फिर्ता नगरेको भनी केही सरकारी वकिलबीच कुरासमेत पुगेको थियो । पाठकले आफ्नो भिडियो खिचिएपछि त्यसलाई मिलाउन खेलकुद सचिव मोहनकृष्ण सापकोटाका साथै सर्लाहीका तत्कालीन एसपी रवीन्द्र ठाकुरलाई समेत धम्क्याएको स्रोतले बतायो ।

उच्च पदस्थहरू४ महिनादेखि गुपचुप

यो त्यही भिडियो थियो जुन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीसहित केही उच्च पदस्थहरूले करिब ४ महिनाअघि नै हेरिसकेका थिए । तर उनीहरू बिहीबार मात्रै बोल्न थाले जब अख्तियारका आयुक्त राजनारायण पाठकले घूस लिएको त्यो भिडियोबारे समाचार सार्वजनिक भयो । ‘उच्च पदस्थहरू’ यति लामो समय किन गुपचुप रहे ?

घटना डेढ वर्षअघिको हो । ‘झन्डै ४ महिनाअघि नै यो भिडियो प्रधानमन्त्री कार्यालयसहित केही उच्च पदस्थ सरकारी अधिकारीहरूसमक्ष पुगिसकेको थियो,’ स्रोतले भन्यो, ‘उनीहरूले अनुकूल समयमा कारबाही अघि बढाउने भन्दै पर्खन आग्रह गरिरहेका थिए ।’ प्रमुख प्रतिपक्षी दलका शीर्ष नेतासमक्ष पनि यो सूचना पुगेको थियो । तर उनीहरूले पनि यसलाई बाहिर ल्याउन चाहेनन् ।

उच्च पदस्थ सरकारी अधिकारीहरू, महान्यायाधिवक्ता अग्नि खरेल, विभिन्न दलका नेता र अन्य स्रोतहरूसँगको कुराकानीबाट थाहा भएअनुसार प्रधानमन्त्री ओली, उनका राजनीतिक सल्लाहकार विष्णु रिमाल, संसदीय दलका उपनेता सुवास नेम्वाङ, कानुनमन्त्री भानुभक्त ढकाल, सञ्चारमन्त्री गोकुल बाँस्कोटालगायत यसबारे जानकार थिए ।

‘उनीहरूले गृहसचिव प्रेम राईमार्फत भिडियो पाएका थिए,’ स्रोतले दाबी गर्‍यो, ‘प्रधानमन्त्री निवास बालुवाटारमै सामूहिक रूपमा भिडियो हेरिसकेका थिए ।’ स्रोतका अनुसार प्रमुख विपक्षी दलका नेता शेरबहादुर देउवालाई पनि भिडियोबारे जानकारी थियो ।

दुईपटक सूचना पुर्‍याउँदासमेत उनले कुनै प्रतिक्रिया नदिएपछि भिडियो खिच्ने समूहले अन्त पनि जानकारी गराउँदै कारबाहीका लागि आग्रह गरेको थियो । भिडियोले आफू अप्ठ्यारोमा परेपछि आयुक्त पाठकले कांग्रेस नेता विमलेन्द्र निधिसँग सहयोगको आग्रहसमेत गरेका थिए । तर निधिले पाठकलाई सहयोग त गरेनन्, भिडियोबारे पनि कहीँ कतै बोलेनन् ।

आफूमाथि भिडियो खिचिएको र त्यो सार्वजनिक हुन सक्ने पत्तो पाएपछि पाठकले राजपा अध्यक्ष महन्थ ठाकुरलाई समेत भेटेका थिए । ठाकुरले उनलाई ‘सहयोग गर्न नसक्ने’ जवाफ दिएर फर्काएको स्रोतले बतायो । तर यसबीचमा ठाकुरले पनि घूस लिएका आयुक्तमाथि कुनै सार्वजनिक टीकाटिप्पणी गरेको पाइएन । यो भिडियोबारे अख्तियारका सबै पदाधिकारी, सचिव र सहसचिवहरू जानकार थिए ।

अख्तियार पदाधिकारीले प्रधानमन्त्री ओलीलाई भेटेर निकास दिन आग्रह पनि गरेका थिए । तर उनीहरूले यसबारे केही बोलेनन् । बरु आयुक्त पाठकको अधिकारक्षेत्र सीमित बनाएर उनको चलखेल निस्तेज तुल्याउने बाटो अपनाए । अख्तियारकै अर्का आयुक्तका अनुसार उनीहरू पाठकले राजीनामा दिए समस्याको सहज निकास हुन्थ्यो भन्ने पर्खाइमा थिए । ‘लोकमानसिंह कार्कीका कारण बिग्रिएको छवि अख्तियारले बल्लबल्ल सुधार्न खोजेको थियो,’ उनले भने, ‘अब फेरि यो सार्वजनिक हुँदा हामीलाई अख्तियारको साख जोगाउनै कठिन हुन्छ । बरु राजीनामा दिएर हिँडिदिए अख्तियार विवादमा फस्ने थिएन ।’

प्रधानमन्त्री ओली सुरुदेखि नै पाठकमाथि कारबाहीको पक्षमा भए पनि उनले ‘उपयुक्त समय नभएको’ भन्दै नेताहरूलाई पर्खन आग्रह गरेका थिए । कांग्रेसको विश्वास नजिती महाभियोग अघि बढ्न नसक्ने भन्दै उनले ‘केही समय पर्खन’ निर्देशन दिएका थिए ।

वाइडबडी प्रकरण, गोविन्द केसीको अनशनलगायतका कारण कारबाही प्रक्रिया धकेलिएको थियो । ‘अब त होला भन्ने बेलामा भेनेजुएला वक्तव्यका कारण नेकपाका दुई अध्यक्षबीच सम्बन्ध चिसिएका कारण केही दिन कारबाही नहुने संकेत देखिएको थियो,’ नेकपा संसदीय दल स्रोतले भन्यो, ‘सञ्चारमाध्यमबाट छरपष्ट हुन थालेपछि मात्र बल्ल नेताहरू तातिएका हुन् ।’

घटनाबारे जानकार अख्तियारका एक महाशाखा प्रमुखका अनुसार यो घटना सार्वजनिक भएर आफूहरूकै नैतिकतामाथि प्रश्न उठ्ने देखेपछि नेताहरू महाभियोग लगाउनेसम्मको अभिव्यक्ति दिन थालेका हुन् । ‘बाहिर शून्य सहनशीलताको कुरा गरे पनि नेताहरू कठोरताका साथ कारबाही अघि बढाउने र जोखिम मोल्ने पक्षमा थिएनन्,’ उनले भने, ‘ठीकै छ, अप्ठ्यारो नपरेसम्म किन जोखिम मोल्ने भन्ने थियो । यो विषयलाई जति गम्भीरताका साथ हेरिनुपथ्र्यो, त्यसो गरिएन ।’

पाठकलाई बैठकमा बोलाइएन

अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगको बिहीबारको नियमित बैठकमा आयुक्त पाठक उपस्थित भएनन् । उनी आफंैले प्रमुख आयुक्त र अन्य आयुक्तलाई भेट गरी ‘म सम्पर्कमा रहनेछु’ भनी बिदावारी भएको सचिवालय स्रोतले बतायो । एक आयुक्तका अनुसार उनी अत्यन्त हतोत्साहित मनस्थितिमा थिए । उनले भने, ‘धेरै बोल्नुभएन, बिदावारी भएर हिँड्नुभयो ।’

अख्तियारका पदाधिकारीहरूले घटनाबारे कुनै प्रतिक्रिया दिन चाहेनन् । पाठकको क्रियाकलाप महाभियोगको विषयवस्तु भन्दै उनीहरूले त्यसबारे आफ्नो क्षेत्राधिकारअनुसार प्रतिक्रिया दिन नमिल्ने बताए । प्रवक्ता रामेश्वर दंगालले समेत आफूले प्रतिक्रिया दिन नसक्ने बताए । ‘मैले सूचना वा प्रतिक्रिया दिनुको पनि एउटा सीमा हुन्छ,’ उनले भने, ‘यो मेरो सीमाभित्रको विषयवस्तु नै होइन ।’

अख्तियार आयुक्त पाठकले घुस लिएको खुलासा

काठमाडौँ — अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगका आयुक्त राजनारायण पाठकले अख्तियारमै परेको एउटा मुद्दा मिलाउन सबन्धित पक्षसँग घूस लिएको खुलासा भएको छ । पटक–पटक गरी विभिन्न व्यक्तिमार्फत ७८ लाख रुपैयाँ घूस दिएर पनि पाठकले काम नगरिदिएपछि घूस दिने समूहले उनको भिडियोसमेत खिचेको खुलासा भएको छ ।  

एक वर्षअघि नेपाल इन्जिनियरिङ कलेजको सम्पत्ति बाँडफाँटमा भएको अनियमितताबारे अख्तियारमा उजुरी परेको थियो। उक्त उजुरीमाथि छानबिन चलिरहेका बेला सम्बद्ध एक समूहले आफूमाथिको छानबिन रोक्न आयुक्त पाठकमार्फत अख्तियारमा सम्पर्क गर्‍यो।

त्यो समूहका व्यक्तिहरूले राजधानीको एक निजी कलेजका सञ्चालक राजबहादुर बञ्जारा (नाम परिवर्तन) मार्फत आयुक्त पाठकसग सम्पर्क गरे। पाठकको सुझावअनुसार बञ्जारा समूहले राजनारायणका भाइ शुभनारायण पाठकलाई पहिलो पटक भेटे र छानबिन रोक्न १५ लाख रुपैयाँ बुझाए।

शुभनारायण हाल पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालयका डिन छन्। भाइमार्फत रकम बुझेका आयुक्त पाठकले इन्जिनियरिङ कलेजका सञ्चालकविरुद्ध अख्तियारमा परेको उजुरी तामेलीमा राखिदिने वचन दिए। बञ्जाराका अनुसार त्यसपछि पनि पाठकलाई दुई किस्तामा रकम बुझाइयो। एक पटकको रकम काठमाडौंको कमलपोखरी छेउमा गाडीमै दिइएको थियो। सम्बन्धित पक्षले मिठाईको प्याकेटमा रकम राखेर आयुक्त पाठककै हातमा बुझाएको थियो।

‘घूस बुझेर पनि पाठकले समयमा काम गरेनन्। आजभोलि आजभोलि भन्दै झुलाइरहे। पैसा बुझाएको महिनांै भइसक्दा पनि अख्तियारले इन्जिनियरिङ कलेज छानबिन प्रकरणको फाइल तामेलीमा राखेन,’ स्रोतले भन्यो, ‘बञ्जारा समूहले ताकेता बढाउँदै लग्यो। आयुक्त पाठकले उल्टै थप रकम मागे। नेपाल इन्जिनियरिङ कलेजको एउटा सञ्चालक समूहले पैसा दिएको महिनौं भइसक्दा पनि काम नभएको भनेर बञ्जारा समूहसँग रकम फिर्ता गर्न दबाब दिन थाल्यो। बञ्जारा समूह अप्ठ्यारोमा पर्‍यो।’

बञ्जारा भन्छन्, ‘काम नभएपछि रकम फिर्ता माग्नुभन्दा अर्को बाटो हामीसँग थिएन। हामीले पैसा फिर्ता गर्नुस् भन्यांै। त्यसपछि त पाठकले उल्टै हामीलाई गाली गर्न थाले। पैसा फिर्ता गर्नैपर्ने दबाब परेपछि मैले आफ्नो घर बैंकमा राखेर त्यो पैसा फिर्ता गरेँ।’ आफ्नो पैसा फसेपछि बञ्जारा र उनको समूहमा छटपटी बढ्यो। उनीहरूले असनमा कपडाको व्यापार गर्ने आफ्ना पुराना साथी लोचन अमात्य (नाम परिवर्तन) लाई गुहारे। अमात्यले आयुक्त पाठकलाई भेटेर रकम फिर्ता गर्न ताकेता थाले।

१४ माघ २०७४ मा अमात्य पहिलो पटक अख्तियारको नक्सालस्थित कार्यालयमै गए। पाठकको कार्यकक्षमै पुगेर रकम फिर्ता मागे। त्यसपछि उनले पटक–पटक पाठकलाई घरमा र उनको कार्यकक्षमा भेटे। सजिलै रकम फिर्ता नहुने ठानेर ती भेटघाटमा भएको कुराकानीको गोप्य रूपमा भिडियोसमेत खिचे। पटक–पटक खिचेको ६ घण्टाभन्दा लामो भिडियोको अन्तिम दृश्यमा पाठकले अमात्यसँग हात जोडेर माफी मागेका छन्।

भिडियोमा पाठकले आफूले एक पटक ४० र अर्को पटक ३८ लाख, अनि भाइ शुभनारायणले १५ लाख रुपैयाँ लिएको स्विकारेका छन्। यसबारे प्रतिक्रिया लिन खोज्दा शुभनारायणले कान्तिपुरसित कुराकानी गर्न मानेनन्। सबै विषयवस्तु थाहा पाएपछि उनले भने, ‘म अहिले एउटा कार्यक्रममा छु, सुनिएन। पछि कुरा गरौंला।’

लेनदेन र भनाभन

बञ्जारा, अमात्य र आयुक्त पाठकबीच पछिल्लो एक वर्षसम्म पैसा लिने, काम नगर्ने, फिर्ता गर्छु भन्ने नगर्ने, भिडियो खिच्ने, धम्क्याउने र एकले अर्को विरुद्ध शक्ति प्रयोग गर्ने काम भएको देखिन्छ।

अमात्यका भनाइमा उनले आफूले रेकर्ड गरेको भिडियो आयुक्त पाठकलाई देखाएर रकम फिर्ता नगरे पत्रकार सम्मेलन गरेर त्यो सार्वजनिक गरिदिने धम्की दिएका थिए। तर यो धम्कीको पनि पाठकले खासै वास्ता गरेनन्। त्यसपछि एक दिन अमात्य ल्यापटप बोकेर आयुक्त पाठकको घरमै गए। अमात्यले ल्यापटप खोलेर पाठकलाई भिडियो देखाए। जहाँ पाठकले पैसा लिएको स्वीकार गरेको दृश्य रेकर्ड थियो।

अमात्यले ‘तपाईं सुरक्षित हुने हो भने त्यो पैसा फिर्ता गरिदिनुपर्‍यो। कहिले फिर्ता गर्ने हो भन्नुपर्‍यो, त्यति गर्ने हो भने यो ल्यापटप हजुर नै राख्नुहोस्। फुटाइदिए पनि हुन्छ, मलाई केही चाहिँदैन,’ भने। त्यहाँ सामान्य भनाभन भयो। पाठकले रकम फिर्ता गर्ने कुरै गरेनन्। उल्टो ल्यापटपतिर हात बढाउन खोजेपछि अमात्यले धम्की दिए, ‘यो भिडियो अन्यत्रसमेत सुरक्षित रहेकाले ल्यापटप फुटाए भिडियो सार्वजनिक गरिदिन्छु। पाठक पछि हटे। अनि ‘एक महिनामा रकम फिर्ता गर्ने’ वचन दिए।

यसपछि पनि आयुक्त पाठक रकम फिर्ता गर्नुको साटो विभिन्न शक्तिकेन्द्र प्रयोग गरेर बञ्जारा र अमात्यलाई धम्क्याउन थाले। उनको उद्देश्य जसरी पनि त्यो भिडियो नष्ट गर्नु थियो। त्यसका लागि उनले केही स्थानीय गुन्डा, राजनीतिकर्मी र केही उच्च पदस्थ प्रहरीलाई समेत प्रयोग गरे।

बञ्जारा र अमात्य समूहका भनाइमा पाठकले महानगरीय प्रहरी अपराध अनुसन्धान महाशाखाका प्रमुख एसएसपी धीरजप्रताप सिंहलाई परिचालन गरेर भिडियो रेकर्ड गर्ने समूहका सदस्यलाई धरपकड गर्न दबाब दिए। सिंहले बञ्जारा र उनका सहयोगी अमात्यलाई पक्राउ गरे। आफूहरूमाथि दबाब बढेपछि बञ्जारा र अमात्य समूहले उच्च पदस्थ अधिकारीसँग भिडियो खिचेको जानकारी गराए।

बञ्जारा र अमात्य समूहका अनुसार गृहसचिव प्रेम राईले समेत यो मामिला थाहा पाएपछि प्रहरीले उनीहरूमाथि अलि नरम व्यवहार गर्न थालेको थियो। ‘आयुक्त पाठकका नातेदारलाई फोन गरेर धम्क्याएको भनेर उनीहरूमाथि प्रहरीले केरकार गरेको थियो,’ बञ्जारा भन्छन्, ‘हामीविरुद्धको उजुरी देखाउनुस् भन्दा नदेखाउने, हामीलाई अपराध अनुसन्धान महाशाखा टेकुमा बोलाउँदै खाली नेपाली कागजमा बयान गराउँदै छाडदै, फेरि बोलाउने काम गरे।’

बाटोमा हिँडिरहेका बेला ११ जना सादा पोसाकका व्यक्तिले आफूलाई जबर्जस्ती उठाएर लगेको बञ्जाराले बताए। ‘मैले निकै आग्रह गरेपछि फोन गर्न पाएँ र अमात्यलाई आफ्नो हाल बताए,’ बञ्जाराले दाबी गरे, ‘अमात्यले सोझै आयुक्त पाठकलाई फोन गरेर साथीलाई नछाडे सबै भिडियो लिक गरिदिन्छु भनेपछि तत्कालै छाडिदिए। त्यसपछि अपराध अनुसन्धान महाशाखाका एसएसपी सिंह र उनको चार नम्बर पिलर केही पछि हटे।’

यसपछि पाठकले प्रहरी महानिरीक्षक सर्वेन्द्र खनाललाई आफूमाथि सुरक्षा खतरा भएको भन्दै सहयोग मागे। महानिरीक्षक खनालले अनौपचारिक रूपमा गुनासो आए पनि औपचारिक रूपमा सुरक्षा चुनौतीबारे कुनै गुनासो नआएको प्रतिक्रिया दिए। उनले भने, ‘औपचारिक रूपमा कुनै सूचना आएको भए हामीले त्यसमा कारबाही अगाडि बढाउने थियौं।’

महानिरीक्षक सचिवालय स्रोतका अनुसार आयुक्त पाठकले व्यक्तिगत रूपमा आफूमाथि ब्ल्याकमेल भइरहेको भन्दै सहयोग मागेका थिए। ‘उहाँले अनौपचारिक रूपमा सहयोग माग्नुभयो, मैले औपचारिक रूपमा पत्राचार भए प्रहरी संगठन सक्दो सहयोग गर्न तयार हुन्छ भनेर जवाफ दिएँ,’ महानिरीक्षक खनाललाई उद्धृत गर्दै स्रोतले कान्तिपुरसित भन्यो, ‘त्यसपछि उहाँले कुनै सम्पर्क गर्नुभएको छैन।’

आफ्ना गल्ती लुकाउन पाठकले सक्दो प्रयास गरेका थिए। शिक्षा तथा खेलकुद सचिव मोहनकृष्ण सापकोटाले एक व्यक्तिमार्फत अमात्यलाई प्रभाव पार्न खोजेका थिए। ‘अरू समय लिएर आयुक्त भेट्न खोज्छन्, तपाईंलाई आफैंले फोन गरेर बोलाउँदा पनि भेट्न नजाने?’ सापकोटाको प्रस्ताव लिएर आएका एक व्यक्तिको भनाइ उद्धृत गर्दै अमात्यले भने, ‘पदमा रहेका व्यक्ति हुन्, सहयोग गरे पछि पनि काम लाग्छन्, उनको काम गरिदिँदा राम्रो हुन्छ भनेका थिए।’ सापकोटाले यसबारे आफूलाई केही थाहा नभएको कान्तिपुरलाई बताए। ‘लोचन अमात्य नाम गरेका मानिसहरू जति पनि हुन सक्छन्। तर त्यो लोचनसँग मेरो भेटघाट भएको छैन,’ उनले भने, ‘बरु भिडियोका बारेमा सुनेको हुँ, अरू थाहा छैन।’

इन्जिनियरिङ कलेज विवाद

गैरनाफामूलक संस्थाका रूपमा स्थापित भक्तपुरको चाँगुनारायणस्थित नेपाल इन्जिनियरिङ कलेजलाई निजीकरण गर्नेबारे त्यसका सञ्चालकहरू दुई समूहमा बाँडिए। एउटा समूहको नेतृत्व लम्बोदर न्यौपानेले गरिरहेका थिए भने अर्कोमा दीपक भट्टराईलगायत थिए। न्यौपाने समूहले सामाजिक संस्थाका रूपमा दर्ता भएको कलेजलाई निजी कम्पनीमा रूपान्तरण गर्ने र नाफामुखी बनाउने प्रस्ताव गरेको थियो। भट्टराईलगायतको समूह कलेजलाई सामाजिक संस्थाकै रूपमा सञ्चालन गर्नुपर्ने पक्षमा थियो।

संस्थाको कोषमा रहेको करिब १० करोड रुपैयाँ सञ्चालकहरूका नाममा बाँड्ने निर्णय भएपछि विवाद उत्कर्षमा पुग्यो। कलेज स्रोतबाट प्राप्त कागजातमा कलेजको खातामा रहेको रकममध्ये ७ जना सञ्चालकलाई एक करोड ५० लाख रुपैयाँका दरले बाँड्ने निर्णय भएको थियो। ‘कलेजका संस्थापक सञ्चालकहरू र निजका परिवारले २५ वर्षदेखि गरेको योगदानलाई कदर गर्दै,’ निर्णयमा भनिएको छ, ‘सबै सञ्चालकलाई डेढ करोड रुपैयाँका दरले रकम उपलब्ध गराउने निर्णय भयो।’ केही सञ्चालकहरूले रकम लगिसकेका थिए।

विवाद बढेपछि कलेजमा न्यौपाने पक्षमाथि अनियमितताको आरोप लाग्यो। भट्टराई पक्षले जिल्ला प्रशासन कार्यालय, संसदीय समिति र अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगमा उजुरी गरेको थियो। आयोगले प्रारम्भिक अनुसन्धान अघि बढायो। छानबिन तामेलीमा राख्ने प्रलोभन देखाएर एउटा समूहसँग आयुक्त पाठकले घूस मागेको स्रोतको दाबी छ। ‘एक करोड ६५ लाख रुपैयाँमा डिल भएको थियो,’ स्रोतको दाबी छ, ‘किस्ताबन्दीमा दिँदै जाने र फाइल तामेलीमा गएपछि सबै रकम उपलब्ध गराउने सहमति थियो। फाइल तामेलीमा नगएपछि बुझाएको रकम फिर्ता नदिँदा यो घटना बाहिर आएको हो।’

घूस कुन पक्षले दिएको हो भन्नेबारे स्रोतले उल्लेख गर्न चाहेन। एउटा समूहको नेतृत्व गरिरहेका लम्बोदर न्यौपानेले आफ्नो समूहका तर्फबाट कुनै गडबड नभएको दाबी गरे। ‘अरूका बारेमा मैले जिम्मेवारी लिन सक्दिनँ,’ उनले भने, ‘हाम्रोतर्फबाट कुनै गलत काम भएको छैन।’ अर्को समूहका दीपक भट्टराईले आफूहरूले कुनै त्यस्तो काम नगरेको प्रतिक्रिया दिए। ‘हामी त सार्वजनिक सम्पत्तिका रूपमा रहेको कलेज जोगाउनुपर्‍यो भनेर अख्तियारलगायत निकाय गुहार्न गएका हौं,’ उनले भने, ‘घूस खुवाउनेलगायत क्रियाकलाप गर्ने प्रश्नै भएन।’

भिडियोमा के छ?

घूस प्रकरणबारेमा सबै सूचनासहित भिडियोसमेत उपलब्ध गराएको स्रोतले त्यसमा भएका संवाद हुबहु सार्वजनिक गर्न नपाइने सर्त राख्नुका साथै भिडियोसमेत सार्वजनिक गर्न नहुने अडान राख्यो। त्यही सूचना पछ्याउने क्रममा अन्य विभिन्न स्रोतहरूबाट समेत भिडियोबारे पुष्टि भएपछि स्रोतहरूले सर्त राखेका बाहेकका विवरण सार्वजनिक गरिएको हो।

एउटा उजुरीका विषयमा ‘डिल’ गर्ने बहानाका साथ अमात्य पहिलो पटक २०७४ माघ १४ गते अख्तियार कार्यालयमै गए। नाम इन्ट्री गर्ने लेजरमा आफ्नो यथार्थ नाम लेखेर हस्ताक्षर गरे अनि सोझै आयुक्त पाठकको कार्यकक्षमै पुगे।

कुराकानीका क्रममा पाठकले सोध्छन्, ‘तपाईंलाई के सहयोग गरौं?’ प्रतिउत्तरमा अमात्य भन्छन्, ‘मलाई सहयोग चाहिन्नँ। बरु तपाईंलाई नै सहयोग गर्न आएको छु। तपाईंले मेरो साथीको पैसा लिनुभएको छ, फिर्ता गरिदिनुहोस्।’

बारम्बारको कुराकानीमा आयुक्त पाठकले आफूले सुरुमा ४० लाख र त्यसपछि ३८ लाख बुझाएको बताउँदै हो कि होइन भनेर किटेका छन्। पाठक त्यसलाई स्विकार्छन्। अनि फेरि पाठकका भाइ शुभनारायणलाई बाँकी १५ लाख रुपैयाँ बुझाइएको विषयमा कुरा गर्छन्। पाठक त्यसलाई पनि स्विकार्दै ‘मिलाइदिने’ बताउँछन्।

कुराकानी र गफगाफका क्रममा पाठकले बुझाएको पैसामा धेरै नअल्मलिन आग्रह गर्दै आफू प्रमुख आयुक्त भएपछि सबै काम गरिदिने र अमात्य लगायतको समूहलाई समेत थप काम गर्ने अवसर दिने बताउँछन्। पाठकले संवादका क्रममा भनेका छन्, ‘त्यतिबेला म तपाईंहरूलाई काम गर्ने अवसर दिन्छु, सक्नुभयो भने ५० करोड पनि कमाउनुहोला।’ भिडियो रेकर्डमा रहेको कुराकानीका क्रममा पाठकले विभिन्न नेताहरूबारे टिकाटिप्पणी गरेका छन्। ठटयौली पारामा प्रस्तुत हुँदै यौनजन्य चुटकिला भनेका छन् भने कतिपय संवादमा अश्लील शब्दसमेत बोलेका छन्।

अर्को भिडियोमा आफ्नो भिडियो खिचिएको थाहा पाएपछि आयुक्त पाठकले रकम फिर्ता गर्ने प्रतिबद्धतासहित एक महिनाको समय मागेका छन्। एउटा संवादमा उनले भनेका छन्, ‘एक महिनाभित्र म घर बेचेर भए पनि रकम फिर्ता गरिदिन्छु।’ पाठकले भिडियो नष्ट गर्न पटक–पटक विभिन्न व्यक्ति प्रयोग गरेका विषयमा समेत भिडियो संवाद छ। उनले आफूले प्रयोग गरेका ती व्यक्तिका बारेमा पनि टिकाटिप्पणी गरेका छन्।

घूस प्रकरणमा आफ्नो लामो भिडियो संवाद रेकर्ड भएको थाहा पाएपछि आयुक्त पाठकले अख्तियारका केही सीमित पदाधिकारीसँग समेत यसबारेमा छलफल गरेका थिए। तर उनले यथार्थ विवरण तोडमोड गरेको स्रोतले बतायो। उनले आफूलाई विप्लब माओवादी समूहले धम्क्याएको भन्दै सुरक्षा चुनौती रहेको बताएका थिए। जवाफमा प्रमुख आयुक्त नवीन घिमिरेले ‘त्यसो भए थप सुरक्षाकर्मी व्यवस्था गर्न’ सुझाव दिँदै आफूले पनि सहयोग गर्ने आश्वासन दिएको स्रोतले बतायो। रकम नपाएपछि अमात्यले पाठकलाई केही म्यासेज गरेको र त्यसलाई उनले अख्तियारमा देखाएको स्रोतको दाबी छ।

को हुन् पाठक?

अख्तियारका आयुक्त पाठक यसअघि पनि काठमाडौं विश्वविद्यालयको प्रवेश परीक्षा प्रकरण, मेडिकल कलेजमाथि हस्तक्षेप जस्ता विवादमा मुछिएका थिए। अख्तियारका तत्कालीन प्रमुख आयुक्त लोकमानसिंह कार्कीसहित पाठकको टोलीले काठमाडौं विश्वविद्यालयको प्रवेश परीक्षामा हस्तक्षेप गरेको थियो।

आयुक्त पाठकले आईओएमका प्राध्यापकहरू विमलकुमार सिन्हा र शरद वन्तलाई घरमै बोलाएर छोरी प्रिया पाठकलाई पोस्ट ग्य्राजुएसन (पीजी) मा जसरी पनि भर्ना गर्न दबाब दिएको खुलासा भएको थियो। आयुक्त पाठकको दबाब नमानेपछि आईओएमका ७ प्राध्यापकमाथि कारबाहीको पत्र काटिएको थियो। ५२ प्रतिशत मात्रै अंक ल्याएका कारण भर्ना नपाएकी पाठककी छोरी संलग्न प्रवेश परीक्षामा उनलाई उत्तीर्ण गराउने नियतले अख्तियारले हस्तक्षेप गरेको थियो।

पाठक जोडिएको अर्को प्रसंग पनि छ। अख्तियारले सिट निर्धारणमा अनियमितता गरेको आरोपमा ७ जेठ २०७३ मा गण्डकी मेडिकल कलेजका अध्यक्ष खुमा अर्यालसहित १२ विरुद्ध मुद्दा दायर गरेको थियो। खुमाबाहेक त्यसक्रममा ६ प्राध्यापक तथा डाक्टर र ५ कलेज सञ्चालकविरुद्ध मुद्दा दायर भएको थियो। सोही कलेजको निरीक्षण प्रतिवेदनको मूल्यांकनका क्रममा ‘अनुचित कार्य गरेको’ भनेर अख्तियारले अनुगमन समितिमा रहेका अध्यापकहरूविरुद्ध कारबाही थाल्यो। तर नेपालको संविधान २०७२ ले अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगलाई ‘अनुचित कार्य’माथिको अनुसन्धान गर्ने क्षेत्राधिकार कटौती गरेको छ।

कारबाहीको सूचीमा चिकित्सकहरू विमल सिन्हा, जगदीश अग्रवाल, शरद वन्त, मधु देवकोटा, कृष्ण केसी, दिनेश विनोद पोख्रेल र राजदेवी अधिकारी थिए। पछि सर्वोच्च अदालतको आदेशले कारबाही प्रक्रिया ‘गैरकानुनी’ ठहर भयो। नयाँ संविधान जारी भएसँगै कटौती भएको ‘अनुचित कार्य’ माथिको कारबाही भन्दै अख्तियारले चिकित्साशास्त्र अध्ययन संस्थान (आईओएम) का सात जना अधिकारीहरूमाथि कारबाही चलाउन त्रिभुवन विश्वविद्यालयलाई पत्रसमेत काटेको थियो।

२०३९ सालमा शाखा अधिकृतका रूपमा निजामती सेवा प्रवेश गरेका महोत्तरीका पाठकले करिब १० वर्ष सोही पदमा बिताए। कानुनमा स्नातक पाठक पछि सरकारी वकिल समूहको उप, सहन्यायाधिवक्ता हुँदै ६ कात्तिक २०६६ देखि विशिष्ट श्रेणी (सचिवस्तर) को नायब महान्यायाधिवक्ता बने। उनले ५ वर्षे सेवा अवधि पूरा गरेर ६ कात्तिक २०७१ मा पदबाट अवकाश पाए।

पाँच महिनापछि नै १९ चैत २०७१ मा उनले अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगको आयुक्तमा नियुक्ति पाए। आयुक्त भएयता उनी तत्कालीन प्रमुख लोकमानसिंह कार्कीसँग नजिक रहेर विवादास्पद मुद्दाहरूमा जोडिए। कार्कीले आफ्नो कार्यकालमा अत्यन्त संवेदनशील मानिएको ‘गैरकानुनी सम्पत्ति आर्जन’ को छानबिन हेर्ने जिम्मेवारी आफू र पाठकको भागमा राखेका थिए।

१ वैशाख २०१४ मा जन्मिएका पाठक २०३९ सालपछि ५ महिनाबाहेक लगातार सरकारी पदमा छन्। हाल अख्तियामा प्रमुख आयुक्त घिमिरे र आयुक्त गणेशराज जोशीपछि तेस्रो वरीयतामा रहेका पाठकको ६ वर्षे कार्यकाल १९ चैत २०७७ मा पूरा हुनेछ। स्रोतका अनुसार घूसको मोलमोलाइका क्रममा पाठकले घिमिरेपछि आफू अख्तियार प्रमुख हुने भन्दै ‘त्यसपछि सबै कुरा पूरा गरिदिने’ आश्वासन दिएका थिए।

पाठक ४ वर्षअघि २०७१ साल चैत २५ गते सुप्रबल जनसेवाश्री (तृतीय श्रेणी) बाट पनि विभूषित भएका थिए। गत माघ २८ गते अख्तियारको वार्षिकोत्सवमा आयोजित कार्यक्रममा उपस्थित राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले आफ्नो मतव्यमा बोलेको एक वाक्य आयुक्त पाठकको सन्दर्भमा मेल खाने प्रकृतिको थियो। उक्त कार्यक्रममा राष्ट्रपतिले भनेकी थिइन्, ‘भ्रष्टाचारको भयावह असरबारे ज्ञान भएका र भ्रष्टाचारको जिम्मेवारी लिएका व्यक्तिहरूबाटै भ्रष्टाचार हुनु विडम्बना र चुनौतीको विषय हो।’

पाठकसित बुधबार दिउँसो अख्तियार कार्यालयमै बलराम बानियाँ र कृष्ण ज्ञवालीले गरेको संवाद–

‘अपराधीहरूले मलाई धम्क्याइरहेका छन्’

भिडियोबारे तपाईंको भनाइ के हो?

अख्तियारको आयुक्तका बारेमा मान्छेले बुझेनन्। यहाँ बहुत बदनामी हुँदो रहेछ। मलाई अहिले जिन्दगीमा गलत काम गरेँ भन्ने लागेको छ। अख्तियार मजस्तो कानुनी पृष्ठभूमि भएको व्यक्तिका लागि होइन रहेछ। हामीले कानुन पढदा १० जना निर्दोष नपरून्, बरु एकजना अपराधी छुटोस् भनेर बुझ्थ्यौं। तर यहाँ ठीक उल्टो हुँदोरहेछ।

यदाकदा मिडियामा फलानो आयुक्तले यसो गर्‍यो, उसो गरी घूस खायो भनेर आउने गरेका छन्। त्यो गलत हो। किनकि ऐनमा हेर्ने हो भने आयोगको आयुक्तले एउटा सचिवले सरह पनि अधिकार पाएको हुँदैन। एउटा आयुक्तले केही गर्न सक्दैन। प्रमुख आयुक्तले दुई आयुक्त रहने गरी जिम्मेवारी बाँडफाँट गरेको हुन्छ। म र अर्को आयुक्तले गरेको काममा एउटा आयुक्तले घूस खायो भनेर कसरी भन्न सक्नुहुन्छ? उजुरीको अनुसन्धान नै दुईजना आयुक्तबाट हुन्छ। कुनै आयुक्तलाई बदनाम गराउने उद्देश्यले अमुक पैसा खायो भन्नु गलत हुन्छ। एउटा आयुक्तलाई केही थाहा नै हुँदैन र उसले केही गर्नै सक्दैन।

अख्तियारमा सन्तुष्ट हुनुहुन्न र?

मेरो अवधि कहिले सकियोस् र यहाँबाट जान पाउँ भन्ने लागेको छ। एक डेढ महिनामा ४ वर्ष पूरा हुन्छ, अनि म बाँकी अवधि छाडेर जाने मुडमा छु। मलाई कस्तो गाह्रो छ भने सबैभन्दा बढी मुद्दा तराईंकै छ। अनि तराईका मानिसहरू अरूलाई नचिन्ने भएकाले मैकहाँ आउँछन्। म त कसैलाई भेटदिन है। त्यसमाथि एउटा आयुक्तले केही गर्न सक्दैन।

म यहाँ निकै अप्ठेरोमा छु। बारम्बार लाग्छ, म गलत ठाउँमा आइपुगेछु। त्यतिबेलाका केही न्यायाधीश र प्रधानन्यायाधीशहरूले समेत मलाई बहुत गाली गरे। यता नआएको भए म सर्वोच्च अदालतको न्यायाधीश त हुन्थे नै। म न्यायाधीशको लाइनमा भएको मानिस बेकारमा यता आएँ। यता आउनु नै मेरो दुर्भाग्य भयो। मलाई मुख्य न्यायाधीश दिने भनेर नाम नै पठाएको थियो। बेकारमा गलत ठाउँमा आए।

तपाईंले आफूले लिएको घूसका बारेमा गरेको कुराकानी के हो?

मलाई